Evinizdeki (eğer varsa) hasar derecesini bu skaladan kontrol ederek öğrenebilirsiniz.
BETONARME YAPILAR İÇİN YENİ
BİR DEPREM ŞİDDET SKALASI
VE HASAR TESBİT KILAVUZU
Uğur Kaynak (*) Ph.D. 2000, Yeni Bir Deprem Şiddet Skalası, Yer Bilimleri Degisi, sayı.4 sayfa 15
Şiddet Skalası olarak önce Rossi-Forel, Mercalli-Cancanni, sonra Mercalli-Sieberg ve Omori-Cancanni… daha sonra Medvedev-Sponhauer-Karnik (MSK)… gibi skalalar 20. yüzyılda geçerli olmuştur. Kısa sürede bu kadar hızlı gelişmenin nedeni, şartların ve gereksinimlerin hızlı değişimidir. Artık Türkiye’de kullanılan Modified Mercalli veya MSK Skalası da, Türkiye’deki yapı ve zemin özelliklerini karşılayamamaktadır. Bu durumda “kolon kısalması yapmadan tabliyeden kesen çerçeve” gibi hasar türlerinin yeniden belirlenmesi için bir skala düzenlenmesi gereği yerine getirilmiştir. Ancak bu kez yeni skala, “insanlar uykudan uyanır” gibi tartışılabilir kriterlere değil, aşağıda verildiği biçimde somut tanımlamalara dayandırılmıştır. Bu skala aynı zamanda bir “hasar tesbit kılavuzu” olarak da kullanılabilir. Geliş: Uğur KAYNAK – 30.08.1999
Hasar Derece Figür Tanım
HAFİF I.
Kolon – dolgu duvar ve kiriş – dolgu duvar ek yeri çatlağı.
HAFİF II.
(Yukarıdakine ek olarak) Diyagonal sıva çatlağı.
HAFİF III.
(Yukarıdakilere ek olarak) Bant pencere ve normal pencere aralarındaki dolgu duvarda çapraz sıva çatlağı, kapalı çapraz germe çatlağı ve sıva döküntüsü.
HAFİF IV.
(Yukarıdakilere ek olarak) Penceresiz dolgu duvarda kapalı çapraz germe çatlakları. Pas payı çekiç testinde ses anomalisi.
ORTA V.
(Yukarıdakilere ek olarak) Kolon-kiriş ek yerleri gönyeden sapmadan, plastik zemin üzerinde yapının rijit olarak düşeyden az miktarda sapması. Dolgu duvarlarda açık çapraz germe çatlakları. Pas payı hasarları.
Hasar Derece Figür Tanım
ORTA VI.
(Yukarıdakilere ek olarak) Kolon-kiriş ek yerlerinde kompresyon ezikleri ve dilatasyon çatlakları olsa da yapının kendi düşeyine elastik olarak geri gelmesi. Dolgu duvarlarda kısmen devrilmeler. Kolon-tabliye ek yerlerinin yakınlarında yatay derz yeri çatlakları.
AĞIR VII.
(Yukarıdakilere ek olarak) kolon kabuk patlaması, pas payı dökülmesi, dolgu duvarlarda tamamen devrilmeler. Yapının kendi düşeyine geri dönememesi veya plastik yatay öteleme nedeniyle yapının düşeyden sapması. Gönyeden sapma.
AĞIR VIII.
(Yukarıdakilere ek olarak) Kolon ve kirişlerde diyagonal çatlaklar ve faylanmalar. (Tehlike! Yapının içine hiçbir zaman girmeyiniz.)
AĞIR IX.
(Yukarıdakilere ek olarak) Düşey donatıların dışa kıvrılması, etriyelerin açılması ve kolon boyu kısalması. Taban kesme kuvvetinin etkisi ile zemin kat ve üzerindeki bir–iki katın simetrik veya asimetrik kırılması, veya kollaps veya zemin sıvılaşması nedeni ile bir – iki katın zemine gömülmesi (Tehlike!)
Hasar Derece Figür Tanım
YIKIM X.
(Yukarıdakilerin önemi kalmaksızın) Kolon –taban bağlantılarının ve kolon – tavan bağlantılarının tamamen kırılması sonucunda yapının kendi izdüşümünden saparak göçmesi (Bu durumda kat kirişleri merdiven gibi görüntü verir.) Veya yapının gevrek kırılma ile kendi düşeyinde çökmesi. (Kolonlar dinamitlenmiş gibi olur.) (Latis Göçertilmesi)
• Beldenin en ağır hasarlı yapılarına uygulanır.
• Skala, hasar tesbiti için de kullanılabilir.
Yukarıdaki şartlar, ağırlık merkezi ile simetri ekseni çakışan yapılarda doğrudan geçerlidir.
Yukarıda verilen skala için, donatıları korozyonlu yapılardan yararlanılamaz.
“Simetri derecesi Düşük” ve “Proje şartları Deprem Yönetmeliğine Aykırı” yapılar için ise aşağıda verilen kriterlerin birinin veya birkaçının varlığı durumunda, yukarıda saptanan yerel şiddet derecesi bir derece azaltılır.
İkinci mertebe skala azaltıcı etkiler. (bir derece)
a. Temel krokisi “L”, “T”, “H” ve “U” şeklinde olan veya bir arsanın rastgele biçimine uydurulan yapılar.
b. Bitişik nizamda, yapı tokuşmasına (çekiçleme etkisine) maruz kalan yapılar.
c. Bitişik nizamda, iki farklı yönde tokuşmaya (çekiçleme etkisine) maruz kalan köşe yapılar.
d. Asimetrik bodrumlu ve temelinde kot farkı (basamak) olan yapılar.
e. Kolonda; Schmidt Çekici, Martez Sklerometresi, Franck Çekici, Einbeck Sarkacı vs. ile ezme, çizme veya zımbalama yapıldığında, ya da taşıyıcı olmayan elemanlardan karot numunesi alındığında normalin altında sertlik veya beton dayanımı veren yapılar.
f. Yetersiz yatay veya düşey donatı ve kural dışı etriye uygulanmış yapılar.
g. Simetrik olsa bile, konsol kirişleri veya terazilenmiş olsa da tabliye üzerine bindirilmiş ağır “çıkma” veya “şahn-ı şen” varlığı.
h. Asimetrik ve / veya tek tarafa uygulanmış ağır balkon.
i. Sağlam (sert) zemin üzerinde sert (rijit) yapı, ya da yumuşak (plastik) zemin üzerinde esnek (düktil) yapı gibi…yurdumuzda hiç dikkat edilmeyen ve önemsenmeyen hatalar.
Kaynaklar:
KAYNAK,U., 1994-2000, Yayınlanmamış 50 adet “Sismik Rertrofit” çalışması, Faaliyetini durdurmuş olan Kaynak Müh.Ltd Arşivi.
(*) Kocaeli Üniversitesinden Emekli. Hâlen Anadolu Çevre Asamblesi Derneği Gn. Başkanı.
NOT:ÜÇ FARKLI RESİM VARDIR. ÜZERLERİNE SIRA İLE TIKLAYINIZ.
